καλλιτέχνες ή επαγγελματίες;

Η βιομηχανία που βασίζεται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (χρησιμοποιώ τον όρο για να συνενοούμαστε, αν και διαφωνώ με αυτόν), βασίζει τα επιχειρήματά της "περί πειρατείας" σε μία αντίφαση. [*]

Από την μία, επικαλείται ότι πάνω από όλα είναι η τέχνη και η δημιουργία. Διαβάζω για παράδειγμα στο άρθρο του Αντώνη Πλέσσα[1]: "Η μουσική αποτελεί για τους δημιουργούς της μέσον έκφρασης και επικοινωνίας και κύριο μέλημα τους είναι τα έργα τους να γίνονται προσιτά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του κοινού."

Έκφραση, δημιουργία: πράγματα για τα οποία αξίζει να πολεμήσει κανείς, πράγματα για τα οποία, άνθρωποι έχουν θυσιάσει ακόμη και την ζωή τους. Και το σημαντικότερό τους μέλημα; "Να είναι τα έργα τους προσιτά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του κοινού": ελευθερία διακίνησης των ιδεών.

Η σύχρονη τεχνολογία, με την μορφή των υπολογιστών και του Internet, έχει κάνει το όνειρο κάθε δημιουργού πραγματικότητα: ναι, μπορεί να κάνει το έργο του προσιτό στον καθένα, σε όλο τον κόσμο, με μηδενικό κόστος διανομής.

Και, εδώ ερχόμαστε στην αντίφαση. Στο "ηθικό και αναφαίρετο δικαίωμα των δημιουργών στο να ορίζουν τους τρόπους διάθεσης των έργων τους και να αμείβονται για τις χρήσεις τους" (από το ίδιο άρθρο). Με λίγα λόγια, αυτό που λένε όταν μιλήσεις κατ'ιδίαν με τους περισσότερους "από κάπου πρέπει να ζήσω και εγώ" -και αυτό το βάζουν πάνω από την διακίνηση των ιδεών. [2]

Καταλαβαίνω τον αγώνα μίας μερίδας εργαζόμενων να διασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας και αξιοπρεπείς απολαβές. Αλλά σε αυτό τον αγώνα, οι όροι είναι διαφορετικοί, δεν είναι ίδιοι με ένα αγώνα για την ελευθερία της έκφρασης και της δημιουργίας. Για παράδειγμα, ενώ θα κατανοούσα γιατί μία συντεχνεία (με την έννοια του επαγγελματικού κλάδου) κάνει απεργία, δεν θα δεχόμουν να μπουν φυλακή άλλοι πολίτες ώστε να μπορεί μία συντεχνεία να συνεχίζει να έχει έσοδα.

Η τεχνολογία έχει λύσει πολλά από τα βασικά προβλήματα των δημιουργών. Τους επιτρέπει πλέον με ελάχιστο κόστος να δημιουργούν και να απλώνουν τις ιδέες τους σε όλο τον κόσμο. Επιτρέπει στους καλιτέχνες που βρίσκονται πολύ μποροστά από την εποχή τους, να έρθουν σε επαφή με αυτούς τους λίγους που τους καταλαβαίνουν σε όλο τον κόσμο και να μην πεθάνουν με τον πόνο ότι κανείς δεν τους κατάλαβε. Επιτρέπουν στους δημιουργούς να μιλήσουν έξω από τα σύνορα της χώρας τους, όταν αυτή τους πνίγει δημιουργικά.

Ο καλιτέχνης που "καίγεται" να δημιουργήσει, που θα ζωγράφιζε ή θα έγραφε γιατί αυτό που έχει μέσα του τον πιέζει να πάρει υπόσταση, ανεξάρτητα με το αν αρέσει στους γύρω του ή αν θα έχει εμπορική αξία, έχει λύσει το πρόβλημά του: μπορεί να το κάνει πολύ πιο εύκολα από οποιαδήποτε άλλη εποχή.

Αυτοί που σήμερα έχουν πρόβλημα είναι οι επαγγελματίες και οι εργαζόμενοι στον τομέα της εμπορικής εκμετάλλευσης της δημιουργίας και στην βιομηχανία της ψυχαγωγίας: οι επαγγελματίες συνθέτες, μουσικοί, ηθοποιοί, συγγραφείς, φωτογράφοι, τεχνικοί ήχου, μοντέρ κ.λ. Πραγματικά, εκεί υπάρχει σοβαρό πρόβλημα και θα πρέπει να δούμε πώς μπορούμε να τους προστατέψουμε, όπως πρέπει να κάνουμε και με άλλα επαγγέλματα που περνάνε κρίση.

Νομίζω ότι οι δημιουργοί που εκπροσωπούνται από τις ΑΕΠΙ, ΟΠΠΙ, κ.λ. θα πρέπει να αποφασίσουν ποιο "καπέλο" φοράνε και όχι να επιλέγουν κατά περίπτωση, ανάλογα με το τί τους βολεύει, αυτό του φορέα πολιτισμού και ιδεών ή αυτό του επαγγελματία/εργαζόμενου.

Και κάτι ακόμη: δεν είναι περίεργο που δεν έχουμε νόμους που να διώκουν την παρακώλυση διάδοσης ενός έργου διάνοιας, αλλά έχουμε νόμους που διώκουν κάποιες περιπτώσεις διακίνησής του; Για παράδειγμα αποδεχόμαστε ότι κάποιος μπορεί να αγοράσει τα δικαιώματα ενός βιβλίου μόνο και μόνο για να το "θάψει" και να μην κυκλοφορήσει ποτέ, αλλά αν το ίδιο βιβλίο το ανεβάσει κάποιος σε ηλεκτρονική μορφή στο internet και προτρέπει άλλους να το αντιγράφουν και να το διαβάσουν, μπορεί να πάει φυλακή;

-- [1] ένα άρθρο που, πρέπει να ομολογήσω, γενικά ξεφεύγει από την υστερεία των δισκογραφικών και παρουσιάζει ένα πιο "προοδευτικό" προβληματισμό για το θέμα. Θα σας πρότεινα να το διαβάσετε.

[2] Το αν είναι "αναφαίρετο" αυτό το δικαίωμα το αμφισβητώ. Για το αν είναι "ηθικό", θα ήθελα μερικά καλά επιχειρήματα.

[*] Αν σας φαίνονται ακραίες οι θέσεις του άρθρου, παρακαλώ για τα αντεπιχειρήματα. Το άρθρο αυτό γράφτηκε για να προσπαθήσει να ισορροπήσει μία συζήτηση στην οποία η μία πλευρά είναι αναγνωρίσιμη, έχει πολύ δυνατή φωνή και δουλεμένα επιχειρήματα και η άλλη συχνά δεν ακούγεται καθόλου.