Sat, 19 May 2018 15:41 — Fair 27°C — Kifisia, Greece — #gr #copyrights #intellectual property

Ποιός ο λόγος ύπαρξης των πνευματικών δικαιωμάτων;

Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι τα πνευματικά δικαιώματα δεν υπήρχαν από πάντα, αλλά είναι ένα νομικό κατασκεύασμα. Είναι επίσης σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι τα δικαιώματα αυτά αλλάζουν συνεχώς.

Η συζήτηση γύρω από τα θέματα που σχετίζονται με την παραγωγή και χρήση έργων διάνοιας γίνεται πολλές φορές με όρους που είναι παραπλανητικοί και φορτίζονται με διάφορες έννοιες που δεν είναι απαραίτητα αυταπόδεικτες ή δεδομένες, αλλά εμαφανίζονται ως τέτοιες. “Δημιουργοί”, “πνευματική ιδιοκτησία”, “εύλογη αμοιβή” και άλλα.

Στον πυρήνα όλων αυτών είναι τα λεγόμενα “πνευματικά δικαιώματα”. Τα πνευματικά δικαιώματα είναι ένα σύνολο δικαιωμάτων πάνω σε ένα “έργο διάνοιας” που ο νόμος αναγνωρίζει σε όποιον συνέβαλε στην δημιουργία του.

Πιθανότατα ή πρώτη μορφή “πνευματικών δικαιωμάτων” να ήταν στην αρχαιότητα κάποια ηθική υποχρέωση να αναφέρει κανείς τον δημιουργό ενός έργου (ενός αγάλματος, ενός θεατρικού έργου, ενός ποιήματος, ενός ύμνου ή μίας μελωδίας) και να μην το παρουσιάζει ως δικό του αν δεν το είχε ο ίδιος δημιουργήσει. (Αν και έχω την εντύπωση ότι η αναφορά στον δημιουργό ήταν περισσότερο μέρος του προσδιορισμού του έργου.) Η τέχνη γινόταν μέρος της λαϊκής παράδοσης και ο καθένας θεωρούσε δεδομένο ότι μπορεί να τραγουδήσει όποιο τραγούδι θέλει, να αναπαράγει όποια ιστορία ήξερε, να αντιγράψει όποια τοιχογραφία του άρεσε και να σχεδιάσει πάνω στους αμφορείς που έφτιαχνε τα σχέδια που είδε ότι κάποιος άλλος είχε σχεδιάσει, καθώς επίσης και να τα τροποποίσει όλα αυτά σύμφωνα με τις δυνατότητες, τις ικανότητες και τον σκοπό του.

Το πρώτο θεσμοθετημένο “πνευματικό δικαίωμα”, φαίνεται να είναι το λεγόμενο copyright, δηλαδή το δικαίωμα στην εκτύπωση ενός βιβλίου που θεσμοθετήθηκε με το Διάταγμα της Άννυς το 1710 στην Μεγάλη Βρετανία.

Το Διάταγμα της Άννυς ήρθε να αντικαταστήσει τον νόμο για αδειοδήτηση της τυπογραφίας που ίσχυε από το 1662, που έδινε το αποκλειστικό δικαίωμα εκτύπωσης βιβλίων στο συνδικάτο των εκτυπωτών (printers gild) μαζί με την υποχρέωση και το δικαίωμα να λογοκρίνουν τα έργα προς εκτύπωση. Ο τίτλος του Licensing of the Press Act του 1662 ήταν “An Act for preventing the frequent Abuses in printing seditious treasonable and unlicensed Books and Pamphlets and for regulating of Printing and Printing Presses.”). Μπορεί να πει κανείς ότι ο νόμος του 1662 όπως και προηγούμενοι που άρχισαν να εμφανίζονται στην Αγγλία λίγα χρόνια μετά την εφεύρεση του Γουτεμβέργιου, ήταν μία ρύθμιση της αγοράς που διασφάλιζε ότι η τεχνολογία της τυπογραφίας “θα είχε και κάποια όρια” αλλά και να διαχειριστεί τα συμφέροντα που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται. Κάτι να να βάζουμε εμείς σήμερα περιορισμούς στο πως και τι μπορεί να γίνει για παράδειγμα με την γεννετική.

Το Διάταγμα της Άννυς λοιπόν, ΔΕΝ είχε σκοπό να προστατέψει τους συγγραφείς (authors) αλλά τους αντιγραφείς (copiers) που σήμερα θα ονομάζαμε εκδότες. Η λογική ήταν ότι η έκδοση ενός βιβλίου ήταν μία μεγάλη επένδυση και ο συγγραφέας δεν θα έπρεπε να μπορεί να δώσει το έργο του για εκτύπωση και σε άλλον τυπογράφο/εκδότη. Το δικαίωμα στην εκτύπωση (copyright) είχε διάρκεια 14 χρόνια.

Από τότε ως σήμερα, πολλά έχουν αλλάξει. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που ακολούθησαν από το 1662 ως σήμερα έφεραν και σημαντικές αλλαγές σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα “πνευματικά δικαιώματα”. Τα δικαίωματα αυτά διευρύνθηκαν ως έννοιες, καλύπτουν πλέον ένα ευρύ φάσμα “έργων διάνοιας” που περιλαμβάνει όχι μόνο τον γραπτό λόγο αλλά την μουσική, την ζωγραφική, την μουσική, το τραγούδι, τα επιστημονικά συγγράματα, τις ταινίες, την αρχιτεκτονική, την φωτογραφία κ.α., πολλές φορές έχουν διάρκεια ακόμη και πάνω από 100 χρόνια από την έκδοση ενός έργου, καλύπτονται από ένα σύνθετο πλέγμα κρατικών και διακρατικών νόμων και συμφωνιών και επέτρεψαν (ή ίσως διαμορφώθηκαν μαζί με) την δημιουργία μίας από τις πιο σημαντικές βιομηχανίες της εποχής μας, αυτής των πνευματικών αγαθών.

Αλλά το σημαντικότερο κατά την γνώμη μου, είναι ότι άλλαξε ο λόγος για τον οποίο θεωρούμε πως πρέπει να υπάρχουν αυτά τα δικαιώματα. Τα “δικαιώματα” αυτά ξεκίνησαν ως τρόπος “ρύθμισης” (regulation) μίας νέας τεχνολογίας στο πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί (με άλλα λόγια λογοκρισία). Αντίθετα, σήμερα θεωρούμε ότι υπάρχουν για να διασφαλίσουμε την παραγωγή και την πρόσβαση στα πνευματικά αγαθά που θεωρούμε τόσο σημαντικά για την κοινωνία μας.

Σε κάποιο επόμενο άρθρο θα εξηγήσω γιατί θεωρώ ότι το πλαίσιο των πνευματικών δικαιωμάτων όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα όχι μόνο δεν επιτελεί αυτό τον σκοπό με τον καλύτερο τρόπο, αλλά τον εμποδίζει, δημιουργεί κοινωνικά προβλήματα και εξυπηρετεί περισσότερο τα συμφέροντα συγκεκριμένων συντεχνειών και λιγότερο το συμφέρον της κοινωνίας (αν όχι σε όλες, σε πάρα πολλές, ίσως στις περισσότερες περιπτώσεις).

Μπορείτε να σχολιάσετε στο vrypan.blog.

Ενδιαφέροντες και σχετικοί σύνδεσμοι:

Φωτογραφία: By The Graphic, June 30, 1877, p617. Retrieved from old-print.com, Public Domain, Link