Ο κορωνοϊός και πως αποβλακώνουμε την δημόσια συζήτηση

Εδώ και καιρό υπάρχει ένα δημόσιο debate σχετικά με τον κορωνοϊό γύρω από το οποίο συσπειρώνονται δύο ομάδες, οι συνωμοσιολόγοι και οι αντι-συνωμοσιολόγοι. Το θεωρώ ενδιαφέρον παράδειγμα για το πως "αποβλακώνουμε" όλο και πιο συχνά την δημόσια συζήτηση μόνο και μόνο για να συστοιχηθούμε σε στρατόπεδα, αλλά και πως η "αποβλάκωση" αυτή γίνεται εργαλείο χειρισμού.

Η συζήτηση ξεκίνησε ως εξής. Ενώ τις πρώτες μέρες που η παγκόσμια κοινή γνώμη είδε στο ραντάρ της το ξέσπασμα του ιού στην Κίνα, η επικρατούσα ιστορία ήταν πως ο ιός μεταδόθηκε από νυχτερίδα στον άνθρωπο, κάποια στιγμή μία άλλη ιστορία άρχισε να κυκλοφορεί: "Ο κορωνοϊός προέρχεται από εργαστήριο στην Γιουχάν".

Το βάζω σε εισαγωγικά γιατί λίγο πολύ αυτή ήταν η πρώτη επίσημη διατύπωση, από τον Τράμπ στις αρχές Μαίου. Η δήλωση αυτή από επίσημα χείλη είναι αυτό που λένε οι αγγλόφωνοι "dog whistle", δηλαδή μία δήλωση που τυπικά δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο, αλλά για κάποιο συγκεκριμένο κοινό σημαίνει κάτι διαφορετικό από ό,τι για τους περισσότερους.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η δήλωση αυτή ήταν για κάποιους η επίσημη επιβεβαίωση ότι ο ιός αποτελεί μέρος μία συνωμοσίας της Κίνας.

Έχουμε λοιπόν σήμερα δύο παρατάξεις, να αντιμάχονται στα διάφορα social media:

• από την μία, οι συνωμοσιολόγοι που θεωρούν ότι ο ιός κατασκευάστηκε επί τούτου σε ένα εργαστήριο και αφέθηκε επί τούτου ελεύθερος με σκοπό να εξυπηρετήσει κάποιο σκοτεινό συμφέρον (να μειώσει τον πληθυσμό της γης, να βγάλουν οι φαρμακευτικές λεφτά, να πληγεί η αμερικανική οικονομία, να βάλουν τσιπάκια σε όλους μας κ.λ.)
• και από την άλλη, οι αντί-συνωμοσιολόγοι που συμμετέχουν σε αυτή την αντιπαράθεση μόνο και μόνο για να επιδείξουν την ανωτερότητά τους, κοροϊδεύοντας τους συνωμοσιολόγους ("αυτοί οι άνθρωποι ψηφίζουν", "για να δούμε τώρα, θα κάνετε το εμβόλιο όταν βγει", "ναι, ο Μπιλ Γκέιτς έφτιαξε τον ιό για να βάλει τσιπάκι στην κυρα-Μαρία στην Άνω Ραχούλα", "αυτοί βγάζουν τον Τράμπ" κ.λ.)

Οποιαδήποτε νέα επίσημη δήλωση για το θέμα, καταναλώνεται και ερμηνεύεται πλέον μέσα από αυτά τα δύο πρίσματα. Όπως για παράδειγμα η πρόσφατη δήλωση του Μάικ Πομπέο ότι υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία που δείχνουν ότι ο ιός προήλθε από εργαστήριο στην Γιουχάν.

Αν κάνουμε ένα βήμα πίσω, οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος, ανεξάρτητα με το ποια εκδοχή πιστεύει ως πιο πιθανή, θα μπορούσε να αναγνωρίσει πολύ περισσότερες πιθανές εκδοχές, πέρα από αυτές τις δύο.

Για παράδειγμα, ο ιός να είναι τεχνητός (φαντάζομαι ότι σε διάφορα εργαστήρια στον κόσμο γίνονται πειράματα κατασκευής ή αλλαγής ιών με διάφορους στόχους, από την κατασκευή όπλων, μέχρι την ιατρική έρευνα) αλλά η διάδοση του στον πληθυσμό να είναι ατύχημα.

Ή ο ιός να υπήρχε στην φύση, πχ. σε νυχτερίδες, κάποιο εργαστήριο να τον απομόνωσε για να τον μελετήσει και η διάδοση του να οφείλεται σε ατύχημα.

Ή ο ιός να κατασκευάστηκε σε εργαστήριο, να διέφυγε κάποιο μολυσμένο ζώο και μετά, να πέρασε από ζώο στον άνθρωπο.

Ακόμη και το "διαδόθηκε σκόπιμα" φαντάζομαι ότι μπορεί να έχει διάφορες εκδοχές. Σκόπιμα είναι να είναι κεντρική απόφαση μίας κυβέρνησης, σκόπιμα είναι να το έκανε ο τρελός επιστήμονας που θέλει να δει τι θα συμβεί και σκόπιμα είναι να μόλυνε την φίλη του που τον απάτησε ο καθαριστής ενός εργαστηρίου και δεν συνειδητοποίησε τις συνέπειες αυτού που έκανε.

Προφανώς, το αν κάποιο εργαστήριο στην Κίνα ή κάπου αλλού έπαιξε ρόλο στην ύπαρξη ή στην διάδοση του ιού, έχει ενδιαφέρον. Γύρω από αυτό μπορούν να γίνουν συζητήσεις για τα όρια που θέτουμε στην έρευνα, για τις ευθύνες ή και τις κυρώσεις που μπορεί να έχουν κράτη ή εταιρείες που κάνουν παρόμοια έρευνα κ.λ. Αλλά η δημόσια συζήτηση δεν ασχολείται με αυτά.

Προσωπικά θεωρώ ότι εντέχνως η κυβέρνηση Τράμπ έχει επικεντρώσει επικοινωνιακά την συζήτηση γύρω από το αν ο ιός προέρχεται από εργαστήριο στην Κίνα κι όχι γύρω από το ο γενικός πληθυσμός μολύνθηκε σκόπιμα. Γιατί επικεντρώνοντας σε αυτό το σημείο επιτρέπει σε διάφορους να κάνουν τα λογικά άλματα που τους συμφέρουν χωρίς να χρειάζεται να τα διατυπώσει επίσημα (ότι στόχος ήταν η αμερικανική οικονομία).

Και μπορεί ακόμη, κάποια στιγμή να δοθούν δημόσια στοιχεία που θα επιβεβαιώνουν κάποια εμπλοκή κάποιου εργαστηρίου στην διάδοση του ιού. Και τότε οι συνωμοσιολόγοι θα πανηγυρίζουν και θα αισθάνονται ο καθένας ότι η δική του εκδοχή της πραγματικότητας επιβεβαιώνεται και από την άλλη, οι δήθεν ορθολογιστές, μορφωμένοι, αντί-συνωμοσιολόγοι θα λένε οι μισοί "ναι, εμείς δεν είπαμε ότι δεν κατασκευάστηκε σε εργαστήριο" (που το λένε) και οι άλλοι μισοί θα υποστηρίζουν ότι τα στοιχεία που εμπλέκουν κάποιο εργαστήριο είναι μέρος μίας άλλης συνωμοσίας.

Ποιος κερδίζει; Αυτός που κατάφερε μία ιστορία που (ελπίζω) κάποια στιγμή θα δούμε να περιγράφεται με λεπτομέρειες σε μία ιστορία ερευνητικής δημοσιογραφίας 10-15 χιλιάδων λέξεων και που ίσως θα έχει τεχνικές και επιστημονικές πτυχές, μπορεί ανθρώπινες ιστορίες και αδυναμίες, μπορεί επιχειρηματικές και πολιτικές διαστάσεις και συγκρούσεις, να την αποβλακώσει (εσκεμμένα δεν χρησιμοποίησα τον όρο "απλοποιεί") σε έναν τίτλο 3-4 λέξεων.

Ο κόσμος είναι πάντα πιο πολύπλοκος από αυτό.

(*) Φωτογραφία από τον The Guardian.